تحلیل همدیدی موج سرمای شدید دی‌ماه 1386 ایران

سرمای شدید و یخبندان‌ها از مخاطرات مهم جوی به‌شمار می‌آیند که معمولاً در ایران سالانه خسارات فراوانی را به محصولات کشاورزی و تأسیسات وارد می‌کنند. تحلیل سینوپتیکی آماری این یخبندان‌ها به پیش‌بینی وقوع آنها و اتخاذ تصمیمات صحیح پیش از وقوع و البته مقابله با آنها کمک می‌کند. در پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل موج سرمای شدید و فراگیر در ژانویه 2008 پرداخته شده است. در این تحقیق به‌منظور بررسی و تحلیل رویداد سرمای غیرمعمول دی‌ماه 1386 (ژانویه 2008) اقدام به جمع‌آوری آمار و اطلاعات دمای حداقل روزانة ماه ژانویه در ایستگاه‌های سینوپتیک سراسر کشور شد. سپس با مطالعه 21 ایستگاه منتخب، ناهنجاری دمای ژانویه 2008 در مقایسه با میانگین درازمدت دمای حداقل ژانویة کشور مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی ناهنجاری‌ها و شاخص‌ بی‌بُعد نمرة استاندارد، مشاهده شد که دمای حداقل ژانویه 2008 به جز در 6 ایستگاه در نیمه جنوبی کشور (اهواز، بوشهر، بندرعباس، شیراز، کرمان، ایرانشهر)، در سایر ایستگاه‌ها دارای ناهنجاری بیش از 5- درجه سلسیوس در مقایسه با دوره آماری 30 ساله بوده است. با تحلیل دمای حداقل ژانویه 2008 در قالب 6 دورة 5 روزه، مشخص شد که ایستگاه‌های مورد بررسی در دورة چهارم (روزهای شانزدهم تا بیستم) سردترین دماها را داشته‌اند. به‌منظور تحلیل شرایط همدیدی مؤثر در وقوع یخبندان ژانویه 2008 و تعیین علل آن، داده‌های مربوط به دما، فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، مؤلفه باد نصف‌النهاری و مداری (U و V) در ترازهای متفاوت و در چهار ساعت، از سایت NCEP/NCAR برای روزهای ژانویه 2008 استخراج گردید. به‌وسیله داده‌های ارتفاع ژئوپتانسیل و فشار سطح دریا، وضعیت شکل‌گیری سامانه بندالی مورد بررسی قرار گرفت. از داده‌های دما، مؤلفه باد نصف‌النهاری و مداری (U و V) نیز برای ترسیم نقشه‌های ترکیبی فرارفت دما، ضخامت جوّ، بردارهای شیو دما و باد گرمایی استفاده شد. با مشاهدة نقشه‌های تراز میانی جوّ مشاهده شد که در سراسر ژانویه 2008 به طور مداوم سامانه بندالی حاکمیت داشته است، به‌طوری‌که تشکیل سامانه بندالی زوجی در پنجه چهارم (روزهای شانزدهم تا بیستم) و پنجه دوم (روزهای ششم تا دهم) به‌خوبی مشاهده می‌شود. با بررسی باد گرمایی در لایه ضخامت 1000 تا 500 هکتوپاسکال، مشاهده می‌شود که نیمة شمالی کشور در معرض فرارفت شدید هوای سردی است که از مناطق قطبی و شمال منطقه سرد سیبری می‌گذرد و با خود هوای سرد و خشک را به داخل کشور منتقل می‌کند. بنابراین، بروز یخبندان فرارفتی در نواحی شمال شرقی و نیمة شمالی کشور در روزهای پنجه چهارم توجیه می‌شود. همچنین باد گرمایی در جنوب کشور و بر روی خلیج فارس و دریای عمان و کرانه‌های آن با سرعتی بیش از 30 متر بر ثانیه از شدت سرمای مناطق جنوبی کشور کاسته است. به‌نظر می‌رسد که بالاتر بودن دمای حداقل ایستگاه‌های اهواز، بوشهر، بندرعباس، شیراز، کرمان‌ و چابهار به همین علت باشد.